Suplementy diety w okresie ciąży

[Kazam]

Suplementy diety w okresie ciąży

Nie ma innego okresu w życiu kobiety, kiedy sposób żywienia jest tak bardzo ważny, jak w okresie ciąży. Stan odżywienia w znacznym stopniu decyduje o przebiegu ciąży i rozwoju płodu, który jest całkowicie uzależniony od matki. Nieodpowiednia dieta i styl życia ciężarnej mogą mieć bliskie bądź odległe negatywne skutki dla jej zdrowia i dziecka. 
Prawidłowe żywienie podczas ciąży winno uwzględniać zapotrzebowanie na energię (kalorie) oraz składniki odżywcze, w tym: białko, węglowodany, tłuszcz, witaminy, makro- i mikroelementy. Należy jednak podkreślić, że zarówno niedobory pokarmowe, jak i nadmierne spożycie niektórych składników, może być niekorzystne. 
W okresie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze, dlatego należy starannie planować jadłospis i wybierać produkty, które są najbardziej wartościowe pod względem odżywczym. Prawidłowo zbilansowana dieta powinna w większości dostarczyć odpowiednie ilości witamin i składników mineralnych, pochodzących z naturalnych produktów. Suplementy witaminowo-mineralne nie zastąpią racjonalnego żywienia, mogą być jedynie jego uzupełnieniem. Aby uniknąć ewentualnego przedawkowania witamin i składników mineralnych suplementy diety powinny być stosowane po konsultacji z lekarzem. 

Suplementacja diety kwasem foliowym

Wśród składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju płodu, szczególne miejsce zajmuje kwas foliowy. Jest to witamina z grupy B, która w organizmie człowieka jest potrzebna do syntezy DNA, co warunkuje prawidłowy podział komórek i funkcjonowanie układu krwiotwórczego. Drugim ważnym procesem, który zależy od właściwego spożycia kwasu foliowego, jest metabolizm homocysteiny – związku wykazującego korelacje z chorobami układu krążenia. 
Niedobór kwasu foliowego wiąże się z ryzykiem wad cewy nerwowej u płodu. Powstają one bardzo wcześnie, już na przełomie 3. i 4. tygodnia życia płodowego, zwykle zanim kobieta dowiaduje się, że jest w ciąży. Suplementacja kwasem foliowym może zmniejszyć ryzyko wad układu nerwowego nawet o 80%. Dlatego w wielu krajach, również w Polsce, rekomenduje się stosowanie preparatów kwasu foliowego przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym mogące zajść w ciążę. Wynika to z faktu, że podawanie kwasu foliowego dopiero od momentu stwierdzenia ciąży przez ginekologa jest zbyt późne, a także z uwagi na dużą liczbę ciąż nieplanowanych.
Występowanie wad cewy nerwowej na świecie jest zróżnicowane. W Polsce kształtuje się w zakresie 2,05–2,68 w przeliczeniu na 1000 urodzeń ogółem. Na obecnym etapie wiedzy i diagnostyki medycznej nie da się przewidzieć, która kobieta urodzi dziecko z wadą cewy nerwowej. 95% przypadków zdarza się bowiem w rodzinach, w których dotychczas takie wady nigdy nie występowały.
W Polsce od 1997 r. działa ogólnokrajowy Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej. Polega on na propagowaniu żywienia bogatego w kwas foliowy oraz codziennego przyjmowania preparatu kwasu foliowego w ilości 400 µg przez wszystkie kobiety, które mogą zajść w ciążę. Suplementacja taka powinna być kontynuowana przynajmniej przez początkowe 12 tygodni ciąży, kiedy następuje wzmożony podział komórek, rozwój tkanek i narządów płodu.
Kobiety, które miały potomstwo z wadą cewy nerwowej, powinny stosować znacznie większe dawki kwasu foliowego – 4 mg (4000 µg) dziennie.
Według norm polskich zalecany poziom spożycia folianów podczas ciąży to 600 µg. 
Głównym źródłem folianów w pożywieniu jest wątroba (nie polecana podczas ciąży ze względu na wysoką zawartość retinolu), ciemnozielone warzywa (szpinak, brokuły, brukselka), rośliny strączkowe, a także pełne ziarna zbóż. Jednak, z uwagi na duże straty folianów w procesie przetwarzania żywności oraz ich ograniczoną przyswajalność w organizmie człowieka, żywność zwykle nie pokrywa zapotrzebowania na kwas foliowy u ciężarnych. Większość badań wskazuje, że w Polsce spożycie folianów pochodzących z żywności wśród kobiet w wieku prokreacyjnym, a także ciężarnych jest niskie.
Dlatego kobietom, które mogą zajść w ciążę i kobietom będącym w ciąży, zaleca się przyjmowanie preparatów kwasu foliowego, w celu zmniejszenia ryzyka wad układu nerwowego u noworodków. Preparaty takie, zwykle w postaci kapsułek i tabletek, zawierają syntetyczny kwas foliowy, o wysokiej, prawie 100%, przyswajalności w organizmie. 

Suplementacja diety żelazem

W okresie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta nawet o 50%. Zalecane dzienne spożycie żelaza przez kobiety ciężarne wynosi 27 mg. Zwiększone zapotrzebowanie związane jest z rozwojem łożyska i płodu, a także ze zwiększeniem objętości krwi krążącej u ciężarnej. Zawartość żelaza we krwi płodu jest kilka razy większa niż we krwi matki. 
W związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo w okresie ciąży zawartość tego pierwiastka w diecie może być niewystarczająca, co powoduje konieczność suplementacji. Mając na uwadze coraz częstsze występowanie niedoborów żelaza u kobiet ciężarnych Światowa Organizacja Zdrowia zaleca przyjmowanie preparatów żelaza podczas ciąży. Suplementacja taka powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, który na podstawie badań morfologicznych krwi, ustali dawkę żelaza i okres jego stosowania.
Niedostateczna zawartość żelaza w diecie powoduje stopniowe zmniejszanie się zapasów żelaza w organizmie i w konsekwencji prowadzi do niedokrwistości (anemii). Niedokrwistość na tle niedoboru żelaza objawia się spadkiem stężenia hemoglobiny poniżej normy. Niedokrwistość ta dotyczy znacznej grupy kobiet ciężarnych w II i III trymestrze ciąży. Ponadto wiele kobiet ma niedostateczne stężenie żelaza w organizmie już w okresie przedkoncepcyjnym, co powoduje szybszy deficyt tego pierwiastka w czasie ciąży. 
Kobiety z niedokrwistością rodzą dzieci o zwiększonym ryzyku wystąpienia niedokrwistości w okresie niemowlęcym, wynikającym z niewielkiego nasycenia płodu tym pierwiastkiem. Częstsze występowanie niedokrwistości obserwuje się także u wcześniaków. Ponadto u dzieci kobiet z anemią częściej stwierdza się niższą urodzeniową masę ciała i niższą punktację w skali Apgar. 
Odpowiednie spożycie żelaza jest też niezwykle istotne w okresie karmienia piersią, aby po porodzie uzupełnić zasoby tego pierwiastka w organizmie kobiety.
Najbogatszym źródłem żelaza jest mięso, podroby, żółtko jaja, kakao, nać pietruszki, produkty zbożowe z pełnego ziarna, nasiona roślin strączkowych i orzechy. Z uwagi na znacznie lepszą przyswajalność żelaza z produktów pochodzenia zwierzęcego, to one mają decydujące znaczenie w diecie. Dlatego kobiety ciężarne powinny umiejętnie wybierać produkty spożywcze do całodziennego jadłospisu.

Suplementacja diety jodem

Jod jest mikroelementem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy. Od ich ilości w organizmie zależy prawidłowy rozwój układu nerwowego i funkcjonowanie mózgu. Następstwami niedoboru jodu są: wole endemiczne i niedoczynność tarczycy. W okresie ciąży jest zwiększone zapotrzebowanie na jod, co wynika głównie z potrzeby zabezpieczenia w jod tarczycy rozwijającego się płodu. Skutkami niedoboru jodu podczas ciąży mogą być: 

• poronienia,
• porody martwych płodów,
• wady wrodzone,
• zwiększona umieralność okołoporodowa noworodków,
• zaburzenia rozwoju psychomotorycznego dziecka.

Polska zaliczana jest do obszarów o umiarkowanym niedoborze jodu, co wynika z małej zawartości jodu w glebie, a tym samym w wodzie i żywności. Dodatkowo niewielkie spożycie ryb nie sprzyja odpowiedniej zawartości jodu w diecie. Nasz kraj jest objęty Narodowym Programem Eliminacji Niedoboru Jodu. Od ponad dziesięciu lat jako element profilaktyki jodowej istnieje obowiązek jodowania soli spożywczej. Jednym z zadań Programu jest profilaktyka niedoboru jodu wśród kobiet ciężarnych. 
Zalecane dzienne spożycie jodu w okresie ciąży powinno wynosić 220 µg. Spożycie takiej ilości jodu z żywnością, zwłaszcza gdy konieczne jest ograniczanie spożycia soli kuchennej jako głównego nośnika jodu, jest trudne. Dlatego kobietom w ciąży zaleca się przyjmowanie preparatów jodu w ilości 150 µg dziennie.

Suplementacja diety preparatami witaminowo-mineralnymi

Suplementacja preparatami zawierającymi wiele witamin i składników mineralnych może stanowić uzupełnienie diety ciężarnych. Należy jednak podkreślić, że głównym źródłem składników odżywczych powinna być dieta oparta na urozmaiconych produktach spożywczych. Na przykład rosnące zapotrzebowanie na witaminę C należy zaspokoić przez wzrost spożycia warzyw i owoców, wapń natomiast powinien być dostarczony przede wszystkim z mlekiem i jego przetworami. Dużą rolę mogą tutaj odgrywać produkty wzbogacane w witaminy, makro- i mikroelementy, których wybór na naszym rynku jest coraz większy.

Badania dotyczące sposobu odżywiania kobiet ciężarnych wykazują, że spożycie niektórych składników odżywczych jest niewystarczające. Poza omawianym wyżej kwasem foliowym i żelazem dotyczy to także witamin z grupy B (z wyjątkiem witaminy B12), wapnia i magnezu. 
Szczególne ryzyko niedoboru witamin i składników mineralnych w czasie ciąży występuje:

• w ciąży mnogiej,
• u ciężarnych cierpiących na niepowściągliwe wymioty,
• u palących papierosy, 
• u pijących alkohol,
• u kobiet na diecie wegetariańskiej,
• u ciężarnych młodocianych, 
• u ciężarnych, które były zbyt szczupłe przed ciążą,
• u kobiet z nadciśnieniem, cukrzycą i innymi chorobami przewlekłymi. 

Przyjmowanie suplementów witaminowo-mineralnych przez kobiety ciężarne zapewnia dodatkową ilość tych składników w diecie. Decyzje o stosowaniu suplementów wielowitaminowo-mineralnych bądź preparatów zawierających pojedyncze składniki odżywcze powinien podjąć lekarz, mając na uwadze ogólny stan zdrowia pacjentki oraz interakcje pomiędzy składnikami preparatu a ewentualnie innymi zażywanymi w okresie ciąży lekami.

Wynika to także z faktu, że zarówno niedobór, jak i nadmiar niektórych składników, może mieć niekorzystne skutki dla płodu. Dotyczy to np. witaminy A, której zbyt małe spożycie podczas ciąży może powodować osłabienie systemu odpornościowego u dziecka, natomiast przedawkowanie tej witaminy może być przyczyną wad centralnego układu nerwowego. 
Należy także pamiętać, aby nie przekraczać podanego na opakowaniu dawkowania produktu i nie przyjmować jednocześnie kilku preparatów o takim samym bądź zbliżonym składzie, ponieważ grozi to zbyt wysokim spożyciem tych składników w diecie.